Vóór de crisis was de bank verreweg de belangrijkste bron van bedrijfsfinanciering, nu is ze nog slechts één van de geldschieters. Ondernemers wijken in toenemende mate af van het traditionele pad en wenden zich tot leasemaatschappijen, business angels, factoringbedrijven en crowdfundingplatforms. Dat vergroot niet alleen de rol van deze financiers, maar ook van de financiële en juridische adviseurs die de ondernemer moeten bijstaan in het formuleren van een overtuigende aanvraag.

De rust van de landelijke vergaderlocatie De Voortse Loop in Hilvarenbeek, waar zeven financiële en juridische specialisten samenkomen, staat in schril contrast met de onrust in de financiële wereld zelf. Want ook al is het stof van de crisis inmiddels gaan liggen, de plooien zijn nog steeds niet gladgestreken. Veel banken likken nog altijd hun wonden en de vermogende particulieren die vroeger zonder nadenken hun miljoenen aan hen toevertrouwden, zijn naarstig op zoek naar rendement. Een spaarrekening levert per saldo een klein verlies op; obligaties hikken tegen de nulgrens aan en de beurs is, met al zijn pieken en dalen, aan het eind van het jaar zo vlak als een stoeptegel. “En dus is men bereid voor een rente van amper vijf procent risico’s te nemen waar vroeger minstens twaalf tegenover moest staan”, zegt Geert Amijs, directeur van Credit Alliance in ’s-Hertogenbosch, “door geld aan bedrijven uit te lenen of in ondernemingen te participeren.”

Computer versus mensen

Voor het mkb is dat maar goed ook, want de banken zullen de komende drie jaar niet scheutiger worden met kredieten. “De verwachting is dat ze tot 2019 nog heel wat personeel zullen ontslaan”, denkt Paul van Baardewijk, directeur van Credion Roosendaal. “Een van de functies die compleet zal verdwijnen is die van accountmanager voor het mkb. De banken streven naar een uniform systeem voor het aanleveren van de cijfers, zodat de aanvraag volledig door een computerprogramma kan worden beoordeeld. Er komen geen mensen meer aan te pas. Trouwens, kredieten tot twee en een halve ton gaan de banken al helemaal niet meer voor hun rekening nemen.”

Digitalisering

Ook Maarten de Rouw, partner RA bij Baker Tilly Berk in ‘s-Hertogenbosch, denkt dat de computer slimmer en objectiever zal blijken dan de mens. “Dankzij de digitalisering én actualisering van de administratie ontstaat er relevante management informatie en kunnen er meer trends uit worden afgelezen. Voor de accountant betekent dit, dat hij de ondernemer veel gerichter kan adviseren over de zaken die nu en morgen spelen. Als de cijfers dagelijks ‘bij’ zijn, als de volledig gedigitaliseerde administratie met één druk op de knop overal door ons te lezen valt, kunnen wij veel beter met de ondernemer sparren. We helpen hem dan direct met het bijsturen op bijvoorbeeld kostenposten die 
uit de hand dreigen te lopen. De tijd dat de jaarrekening hét richtsnoer was ligt gelukkig echt wel achter ons.”

Vent en tent

Maar Pierre Lunenburg, van Lunenburg Administratie en Advies in Veghel, ziet nog wel een rol voor de menselijke adviseur. “Wij moeten de cijfers opstellen en aanleveren, maar we moeten ze ook mede beoordelen. Iemand moet de haalbaarheid van de plannen die de ondernemer voorlegt beoordelen en zowel hem als de vermogensverstrekker beschermen. Vroeger zeiden we: het gaat om de vent, de tent en de cent. Je kunt psychologische onderzoeken aanvragen maar uiteindelijk is het beantwoorden van de vraag ‘kan die man of vrouw dat waarmaken?‘ een kwestie van mensenkennis en ervaring.” Ook Femke van Velden, mede-eigenaar van NOVO Advocaten te Breda denkt dat de persoonlijke rol wel degelijk behouden blijft: “Met name bij de start-ups zie je dat banken vaak geen interesse hebben. De andere vormen van financiering vragen niet alleen een rendabel, maar met name ook een geloofwaardig verhaal en dat laat zich het beste vertellen door de persoon die er achter zit.”

Startup Delta

Een van de personen die blijven vertrouwen op hun vermogen ‘de vent’ te beoordelen is de business angel. Steeds meer ondernemers wenden zich tot hen. In Amsterdam neemt dit bijvoorbeeld een hoge vlucht voor startups. “Er zijn vermogende zakenlieden die investeren in tientallen jonge bedrijven tegelijk. De gedachte daarachter is dat er maar één of twee hoeven te zijn die succesvol zijn om in één klap een enorme winst te maken”, zegt Crijn Janssen, directeur van Straetus Incasso Nederland BV. “Toch doen veel van deze ondernemers méér dan alleen geld geven. Ze zitten ook vaak in raden van advies om de jonge collega met hun ervaring van dienst te zijn, en ze laten zich maandelijks goed informeren over de stand van zaken.” De praktijk van de Startup Delta, zoals Neelie Smit Kroes die heeft helpen vormgeven, is in de Verenigde Staten al vele tientallen jaren gebruikelijk. Daar is bijvoorbeeld Silicon Valley niets anders dan één permanente Startup Delta. Maar Crijn Janssen is net als Geert Amijs van mening dat het fenomeen door de huidige marktomstan-digheden een veel groter vlucht neemt dan anders misschien het geval zou zijn. “Er ligt ontzettend veel dood geld op de plank dat een winstgevende propositie zoekt. Maar voor de ondernemer die desondanks huiverig blijft staan tegenover vreemd vermogen zijn er altijd nog manieren om zonder andermans geld verder te gaan, bijvoorbeeld via franchise. De instapkosten zijn laag en je hebt meteen een bekende naam.”

Wie is aansprakelijk?

Voor Pierre Lunenburg heeft deze ontwikkeling ook zorgelijke kanten. “Er zijn ondernemers die hun bedrijf niet goed runnen - te weinig eigen vermogen, te hoge privé-opnames “ en die onder deze omstandigheden geen nieuw krediet zouden krijgen bij de bank. Toch krijgen sommigen het voor elkaar enkele tonnen bij een private investeerder los te weken. Als adviseur geef je een negatief advies maar niemand luistert ernaar. Dat wringt bij mij, professioneel en moreel.”De overige gespreksdeelnemers leggen de verantwoordelijkheid voor een default bij de geldverstrekker maar erkennen dat dit in groeiende mate een probleem is. “De RABO is met een pilot begonnen om bedrijven en zeer vermogende klanten bij elkaar te brengen”, zegt Paul van Baardewijk. “Als er een miljoen wordt uitgeleend kan de bank daarvoor 1% beheerskosten per jaar factureren. Een mooi plan, maar wat is de aansprakelijkheid van de bank als het mis loopt met die lening of investering?”

Defaults en succesverhalen

En het loopt mis, in een toenemend aantal gevallen. “Het aantal defaults stijgt”, geeft Crijn Janssen toe, “maar dat zien we vooral bij de crowdfundingplatforms. Geldvragers en –inleggers lezen dat het gewenste bedrag soms in enkele uren bij elkaar wordt gehaald. Evengoed is het soms in enkele weken of maanden alweer verdampt, omdat het bedrijf dat het kapitaal vroeg failliet is gegaan. Dat neemt niet weg dat er veel succesverhalen zijn. Dat van Tesla vind ik nog altijd het mooiste. 350.000 mensen waren bereid elk €1000,- in te leggen voor een auto die nog gebouwd moest worden. De CEO van Tesla, Musk, had zelf veel geld verdiend met de verkoop van Paypall en stak dat bedrag tot de laatste cent in zijn nieuwe project. Tot nog toe is het allemaal gelukt. Tesla is een begrip in de wereld, en hier in Tilburg.”

Waterdicht maken

Volgens Karel Schretlen, notaris in Geldrop-Mierlo, staat of valt crowdfunding met de degelijkheid van het platform. “Je kunt een waterdichte structuur opzetten, met de oprichting van een coöperatie die een aparte rechtspersoonlijkheid heeft en waarin inleggers aandelen kunnen krijgen, om te voorkomen dat het geld niet goed terecht komt. Dan werk je met een derdengeldrekening en met een in- en uitstapregeling. Dan is er meer toezicht en meer verantwoording. Je geeft vertrouwen door transparantie te creëren. Als geldverstrekker maar ook als geldlener zou ik eerst en vooral kijken naar de juridische aankleding van het platform via welke ik zaken wil doen. Zo is online crowdfunden wat ingewikkelder dan wat geld overmaken naar de geldvrager, maar wel veel degelijker en meer onderbouwd. Tenslotte wil iedere betrokkene daar toch een succesvolle investering van maken?” Femke van Velden deelt die visie, maar plaatst ook een kanttekening. “Je kunt op papier alle afspraken waterdicht maken maar die zekerheid is deels schijn als het contract geen soelaas biedt om je geld te beschermen. Dat neemt niet weg dat je wel zoveel mogelijk zekerheid moet inbouwen en in ieder geval ervoor moet zorgen dat de ondernemer, ongeacht de vorm van de rechtspersoon, ook privé aansprakelijk moet kunnen worden gesteld.”

Schijnzekerheden

Een van de schijnzekerheden is dat snelle ophalen van het kapitaal. “Het is bekend dat er partijen zijn die bij elk project alvast geld inleggen, alleen maar om de geldstroom naar het platform op gang te krijgen”, zegt Geert Amijs. Paul van Baardewijk voegt eraan toe dat de controle van de kredietwaardigheid van een bedrijf nu eenmaal altijd aan de voorkant plaatsvindt, “maar hoe verstandig iemand vervolgens met het opgehaalde kapitaal omgaat is een ander verhaal.“En Karel Schretlen concludeert: “Een crowdfunding-platform dat juridisch niet goed in elkaar zit, is eigenlijk niet veel beter dan een casino.”

Verkopen van facturen

Voor veel bedrijven zal financiering steeds meer een kwestie worden van opsplitsen en stapelen. De bank zal nooit meer de volledige som voor haar rekening nemen maar nog wel een bepaald percentage. De rest zal worden opgebracht via de diverse andere bronnen van financiering die ook vóór de crisis al bestonden. In dat opzicht is de situatie misschien vergelijkbaar met een belangrijke episode in de evolutie. Net als de banken domineerden de dinosauriërs ooit het landschap. In de schaduw van die reuzen leefden kleine zoogdieren en gevederde vogels die pas na de ondergang van de sauriërs tot volle wasdom kwamen. Een van die nieuwe soorten is de factoring. “Voor de crisis had je slechts enkele maatschappijen die op dit vlak actief waren, vooral spin-offs van de grote banken. Nu zijn er bij mijn weten meer dan zestig op de markt”, aldus Geert Amijs. “Het verkopen van je openstaande facturen is een legitieme vorm van financiering. Er zijn bedrijven die veel opdrachten vervullen voor multinationals en daar op jaarbasis een indrukwekkende omzet uit halen. Maar, die grote bedrijven hebben vaak lange betalingstermijnen, dus dat kan wringen met de behoefte aan voorfinanciering. Die omzet verkopen aan een factoringbedrijf kan dan financiële lucht geven. Toch zie ik op die markt een onaangename ontwikkeling. Ik heb zien gebeuren dat een gezonde onderneming, waar de zekerheden bij de bank maar liefst acht keer geborgd waren, door diezelfde bank in één klap bij bijzonder beheer werd ondergebracht. De reden? Het bedrijf verkocht facturen voor een multinational aan een factoringbedrijf en had in de optiek van de bank dus meer behoefte aan financiering. Dan gaan ineens alle alarmbellen af bij die bank. Ik vond het niet zozeer een kwestie van gezond toezicht, maar vooral een bewijs dat bankiers helemaal niet denken als ondernemers. Dat die ondernemer nu méér mogelijkheden had om handel te drijven en dus méér winst te maken kwam eenvoudigweg niet in hen op.”

Laagblijvende rente

De financieringsweg die tot 2008 bijna altijd dezelfde bestemming had, namelijk het bankgebouw, mag de voorbije acht jaar dan in meerdere richtingen zijn gaan uitwaaieren, berenvrij kun je ze niet noemen. Toch zien alle deelnemers meer positieve dan negatieve ontwikkelingen. “De banken zijn meer dan vroeger bereid hun zekerheden met andere partijen te delen”, stelt Paul van Baardewijk, “ze trekken niet automatisch alles meer naar zich toe.” Crijn Janssen ziet de markt voor crowdfunding volwassen worden en denkt dat op termijn enkel zeer serieuze en professionele partijen overblijven. Maar hoe lang gaat de bereidheid geld ter beschikking te stellen nog gestimuleerd worden door de zeer lage rente? “Iedere ondernemer die gokt op een substantiële verhoging van de korte rente in de komende drie jaar houdt zichzelf voor de gek”, zegt Paul van Baardewijk. “Daarvoor is meer inflatie en meer economische groei nodig, en beide trekken maar heel moeizaam aan. Tot die tijd moeten mensen met vermogen accepteren dat hun geldbedrag op de bank elk jaar een beetje krimpt in plaats van groeit en een deel van hun vermogen uitlenen aan of investeren in mkb-bedrijven.” Crijn Janssen meent dat de wereld ook bij een nulgroei door kan blijven draaien maar Femke van Velden wijst op de negatieve spiraal van dalende bestedingen en investeringen die dan vroeg of laat onvermijdelijk in gang wordt gezet. “De wereld kan niet zonder economische groei, helaas.” Karel Schretlen is van mening dat de overheden de verduurzaming van de economie met massale financiële injecties en regelgeving zouden kunnen stimuleren. “Dan maken we die noodzakelijke transitie en hebben we tegelijk een nieuwe businesscase voor ons bedrijfsleven. Maar ook dat zal niet van vandaag of morgen gerealiseerd worden. We zitten nog wel even met die lage rente opgescheept, met alle voor- en nadelen van dien.” «

Tekst: Jeroen Kuypers / Foto: Saskia van Empel

Interessant artikel? Deel het: