Duurzaamheid begint met het reduceren van de energievraag

17 juli 2017 15:31

Hoe versnelt de trias energetica verduurzaming? Hoe helpt het Nieuwe Werken het energieverbruik omlaag? Hoe zal de overheidseis uitwerken dat elk kantoorpand vóór 2023 minimaal het energielabel C moet hebben? En wat gaat de toekomst brengen? Die en andere vragen vormden voer voor het gesprek aan de ronde tafel in Oegstgeest.

Het voormalig klooster Duinzigt Oegstgeest is voor Hét Ondernemersbelang een soort thuishaven geworden voor ronde tafel bijeenkomsten met Zuid-Hollandse ondernemers. Behalve ontmoetingsruimtes biedt die locatie ook ruimte om na een goed gesprek verder te praten aan een rijkelijk voorziene lunchtafel. Dat de bouwsector duurzaamheid centraal op de sensor heeft, bleek tijdens de ontmoeting die plaatsvond met bouwondernemers uit zowel het MKB als het grootbedrijf. Die bijeenkomst begon dicht bij huis met de vraag welke duurzaamheidsmaatregelen de deelnemers zoal troffen voor hun eigen kantoor- of bedrijfspand. Voor René Keemink, directeur eigenaar van KeeminK Design, bestaat het antwoord op die vraag uit een cluster aan maatregelen. “Mijn bedrijfspand kocht ik als nieuwbouw, tien jaar geleden. Het is goed geïsoleerd en bezit een plat dak, dat plaats biedt voor circa 25 zonnepanelen.” Een investering die directe duurzaamheidswinst oplevert, maar bovendien ook financieel steeds interessanter wordt, aldus Keemink. Verder is zijn pand een doorzon kantoor, dus aan alle kanten voorzien van ramen. Die heeft hij afgeplakt met warmtewerende folie. “Je kunt uitstekend naar buiten kijken en het folie houdt zo’n tachtig procent van de warmte buiten waardoor de airco veel minder hard hoeft te werken om het kantoor te koelen.”

Sleutel tot duurzaamheid: de trias energetica

Daarnaast koos hij voor de efficiëntere en nauwelijks duurdere optie van het elektrisch verwarmen van zijn pand, liet hij extra vloerisolatie aanbrengen en heeft hij vrijwel al zijn servers laten virtualiseren. “Daarmee hebben wij ons stroomverbruik sterk omlaag gebracht en zijn wij veel minder afhankelijk van onze stroomleverancier.” Dat spreekt Nico Guijt, technisch directeur bij Vink Installatiegroep, wel aan. Duurzaamheid begint tenslotte met het reduceren van de energievraag, vindt hij. “Ik denk dat we de trias energetica in acht moeten nemen en in eerste instantie moeten proberen onze energievraag te verminderen. Om vervolgens te kijken hoe we de energie die we moeten opwekken ook duurzaam kunnen opwekken. Pas als ook dat niet helemaal mogelijk is, werk je voor het residu aan energie dat je nodig hebt met fossiele brandstoffen.” Gaat het om groene opwekking van energie dan is Guijt sceptisch en hij onderbouwt die scepsis met een onthullend cijfer. “In Nederland wordt 93 procent van alle elektra nog fossiel opgewekt. Dus je kunt je afvragen hoe groen groene energie eigenlijk is.”

“In Nederland wordt 93 procent van alle elektra nog fossiel opgewekt”

BAM heeft wat dat betreft de afgelopen vier jaar een grote stap voorwaarts gezet door het aantal kantoorpanden drastisch terug te brengen, zegt Bramske van Beijma, Manager Energie Transitie en Innovatie bij BAM Infra, Energie en Water. “In totaal is ons aantal vierkante meters en locaties met 35 procent gereduceerd. In Nederland zijn er 27 BAM Huizen over die alle meer dan 500 vierkante meter vloeroppervlak tellen. Deze locaties worden beheerd door onze speciale afdeling BAM Concernhuisvesting. Reductie van het vloeroppervlak is opvangen door ons te richten op het Nieuwe Werken, ook wel het hybride kantoorconcept genoemd. Niemand heeft nog een vaste werkplek, iedereen gebruikt flexplekken. Ook hebben we afgesloten ruimtes om te werken, zoals stiltewerkplekken, belruimtes en vergaderzalen, die je online kunt boeken.” Het behoeft geen betoog dat dit beleid zich vertaalt in een beduidend lager gas- en elektraverbruik. BAM koopt voor al haar kantoren en bouwplaatsen bovendien standaard windenergie in en probeert op bouwplaatsen zo snel mogelijk een netaansluiting te krijgen zodat zo min mogelijk met aggregaten gewerkt hoeft te worden.

“In de lijn van het Nieuwe Werken richten we ons vooral op het resultaat van de mensen in plaats van op hun aanwezigheid”, vervolgt Van Beijma. “Wil je eerst thuis werken en na de file naar kantoor vertrekken dan kan dat, zolang je je targets maar haalt.” BAM gebruikt voor dit nieuwe werkconcept ook wel de term ‘Samen Slim Werken’, want doordat niemand meer een vaste werkplek heeft en in de 27 BAM Huizen verschillende bedrijfsonderdelen per pand bij elkaar zitten, ontstaat veel synergie. “Mensen die elkaar normaal weinig ontmoeten, komen elkaar nu tegen. Men deelt zodoende heel uiteenlopende kennis wat ook weer het ontstaan van nieuwe ideeën in de hand werkt.” De duurzaamheidsambities van de marktleider in de bouwsector liegen er niet om: waar de overheid eist dat vóór 2023 alle kantoorpanden minimaal energielabel C moeten bezitten, daar wil BAM haar panden al op dat C-niveau hebben vóór 2020. En daar blijft het niet bij, aldus Van Beijma. “We voeren op dit moment haalbaarheidsonderzoeken uit om te kijken welke kostenefficiënte energiebesparende maatregelen en welke labelsprongen er nog allemaal mogelijk zijn. Hierbij reiken de ambities van BAM verder dan de minimale wettelijke verplichtingen.”

Hoge bomen vangen veel zon

Piet de Boer, algemeen directeur van technisch installatiebedrijf T.I.B. de Boer, plaatst overigens een vraagteken bij de deadline van 2023 voor C-energielabels. “Op zich is een drukmiddel niet verkeerd, maar er komt zo ook een stuk bureaucratie bij van rapporten die vaak niet geheel de werkelijkheid weerspiegelen. Idealiter zou het zo moeten zijn dat de energieprijs zo realistisch is, dat daarin alles is verrekend. Denk daarbij aan veilingskosten van energie en kosten van de klimaatproblematiek. Zodat iedere ondernemer een glasheldere rekensom kan maken waarmee hij kan bepalen wat hij in de toekomst bespaart met dakisolatie of het vervangen van een energie installatie. Waardoor hij precies weet wanneer hij zulke investeringen terugverdiend heeft.” De Boer wijst er vervolgens op dat niet voor iedere verduurzaming een financiële investering vereist is, omdat soms de natuur je tegemoetkomt. “Wij hebben een aantal hoge bomen naast ons kantoor staan. Door de schaduw die ze bieden hebben wij nauwelijks koeling nodig.”

"Mijn droom is een verdere uitbouw van BIM naar 7D, waarbij duurzaamheid een element van het model wordt"

Dat is een mooi bruggetje voor Udo de Been, commercieel directeur van het onder andere in dakwerken gespecialiseerde Schadenberg. “Wij zitten in een ouder pand en bovendien huren wij dat, dus daar valt qua verduurzaming weinig eer te behalen. Wat ik wél heb geïntroduceerd is het planten van een aantal nieuwe bomen voor iedere opdracht die we krijgen. Daarvoor gingen we een partnerschap aan met Trees for all, een organisatie die vooral in de Filipijnen en Bolivia bomen plant. Juist dáár, omdat wegens klimaattechnische redenen de CO2-reductie in die landen veel groter is dan wanneer je bomen op andere plekken zou neerzetten.” In totaal liet De Been zo’n 400 bomen planten, en dit jaar alleen kwamen liet hij er al 110 poten. “Het klimaat stopt nu eenmaal niet bij de grenzen, dus dit is een mooie manier om iets aan het milieuprobleem van ontbossing te doen.”

Vervolgens maakt de verplichtstelling van het energielabel C de tongen nog even los. Ton Sirre van aannemersbedrijf Sirre verduurzaamde zelf zijn pand al met zonnepanelen en LED-verlichting. Volgens hem is een nuchtere reality check overigens wel op zijn plaats bij het klaarmaken van bedrijfsvastgoed voor het C-label. “Je gaat natuurlijk bij oude panden tegen zaken als asbestproblematiek aanlopen. Je hoeft maar te beginnen met maatregelen ter verbetering van isolatie om dergelijke zaken tegen te komen. De vraag is dan of het opportuun is om nog in zulke panden te investeren. Vervangende nieuwbouw zal vaak de beste oplossing blijken.” Keemink wijst nog op een andere kant van het verhaal: de huurdersbelangen. Huurders kunnen bijvoorbeeld te maken krijgen met gederfd huurgenot omdat ze tijdelijk, door renovaties van kantoorpanden, daar niet terecht kunnen. Moet de verhuurder straks voor claims van huurders vrezen? “Ik ben bang dat kleine huurders, vaak zzp’ers of hele kleine mkb’ers, niet veel in te brengen hebben tegen de verhuurder. Worden in het burgerlijk recht consumenten aan alle kanten beschermd, tussen ondernemers is dat helaas anders. Die moeten het doen met wat er contractueel is afgesproken. Vaak zijn verhuurders zo uitgekookt om contractueel vast te leggen dat bepaalde kosten voor rekening van de huurder komen. Ik houd daarom vooral voor kleine huurders mijn hart vast.”

Zien we elkaar op de catwalk?

De Boer wijst nog op een andere praktische uitdaging, namelijk dat de meeste ondernemers pas op het laatste moment tot duurzaamheidsmaatregelen zullen overgaan. “Dan komt er dus kort voor 2023 ineens een verhoogde vraag naar vakspecialisten en die zijn schaars. Daar zie ik moeilijkheden ontstaan.” Daarmee raakt hij aan een probleem waarmee alle gespreksdeelnemers worstelen en dat De Been zelfs ‘de grootste uitdaging voor de sector’ noemt: het tekort aan vakmensen. Zelf werft hij onder andere via zijn netwerk. “Ik vraag mensen uit mijn omgeving om mij in contact te brengen met mensen die niet lekker op hun huidige werkplek zitten.” De macht ligt in dit geval bij de werkzoekende specialisten. Moeten werkgevers dus allemaal de catwalk op? De Been reageert nuchter. Volgens hem is het een kwestie van overtuigen. “Laat merken dat je een leuk bedrijf bent, vertel waarom het interessant is om voor jou te komen werken en nodig mensen uit om eens mee te lopen. Zo ingewikkeld is dat allemaal niet.”

Sirre denkt dat de bouwsector er goed aan zou doen om zich te laten inspireren door de techbedrijven. “Kijk vooral eens hoe die het doen. Zij prikkelen hun talenten door te investeren in goede ontspanningsmogelijkheden, maar ook door af en toe een financiële prikkel te geven. Dat zou best eens onderdeel van het Nieuwe Werken kunnen worden.” Guijt denkt dat salaris niet zo doorslaggevend is als vaak wordt gedacht. “Zorg er gewoon voor dat je mensen in een knappe bedrijfswagen rijden en goede kleding en gereedschap hebben.” Vink Installatie Groep investeerde in vrij korte tijd het substantiële bedrag van ongeveer een ton in stofafzuiging. Guijt: “Wij merkten hoe vervelend werknemers het vonden om in een stoffige en ongezonde werkomgeving te moeten werken, met als bijkomend voordeel dat men nu ook zonder stoffige kleding kan eten.”

"De bouwsector zou er goed aan doen zich te laten inspireren door techbedrijven"

BAM heeft als grote speler de schaal die het mogelijk maakt om in ‘cutting edge technology’ te investeren. Volgens Van Beijma is dat een trigger voor jonge medewerkers. “We werken uiteraard ook met BIM, Building Information Modelling. Van 3D-modelleren zijn we nu ook bezig gegaan met 4D, het toevoegen van de planning aan het model en met 5D, de financiële component van het project. Naar 6D kijken we momenteel, dat is het onderhoud van het bouwwerk. En mijn droom, maar dat zal nog even duren, is een verdere uitbouw van BIM naar 7D, waarbij duurzaamheid een element van het model wordt. We zijn in elk geval heel erg bezig de digitalisering steeds meer in onze werkprocessen te integreren en dat spreekt jonge talenten aan.” Wat zeker ook helpt, voegt ze toe, is dat BAM zich richt op grensverleggende innovaties, zoals de hyperlooptestfaciliteit voor Tesla in samenwerking met Hardt Mobility op de campus van de TU Delft of ’s werelds eerste 3D geprinte fietsbrug in samenwerking met de TU Eindhoven. “Dat is natuurlijk heel stimulerend en op die manier geef je als werkgever ook ruimte aan je medewerkers voor volledige ontplooiing en ontwikkeling.”

Nieuwe kennis en mindset nodig

Hoe zien de deelnemers de toekomst van bouw en duurzaamheid? De Been waarschuwt voor klimaatveranderingen en andere uitdagingen die sneller zullen verlopen dan iedereen denkt. Daarom pleit hij voor meer daadkracht, vooral vanuit de overheid. Sirre denkt dat we goed moeten nadenken over verdere verduurzaming door beter om te gaan met afvalstromen. “Die moet je verminderen. Daarnaast denken wij ook na over circulair bouwen, wat steeds belangrijker zal worden.” Voor De Boer moet de overheid zich vooral beperken tot een faciliterende rol. “Laat ze de energiebelasting over minder duurzame energie verhogen en laten we verder een dikke streep zetten door al die onbegrijpelijke subsidieregelingen.” De Boer staat zelf voor de grote transitie van gas naar warmtepompen en bereidt zijn personeel daar al op voor, maar geeft ook aan dat we niet te zeer moeten focussen op allerlei technologische innovaties. “Fundamentele kennis over simpele en effectieve duurzaamheidsmaatregelen is belangrijker. Mijn monteurs, maar ook andere bouwpartijen, moeten weten wat de effecten zijn wanneer een verwarmingsinstallatie met een lagere watertemperatuur werkt. Wanneer dat soort kennis breed aanwezig is, zodat burgers en bedrijfsleven slimmer met hun energievraag omgaan, dan is er veel gewonnen.”

Guijt denkt dat de zon ons voldoende energie levert, maar dat het er helemaal van afhangt hoe we daarmee omgaan. Zo wordt de olieproductie nog altijd gesubsidieerd. “Zou er zes miljard naar zonne-energie gaan dan stond dat in de krant, terwijl de overheid jaarlijks zo’n tien miljard euro toelegt op fossiel energieverbruik doordat de kosten daarvan niet volledig in de consumentenprijs worden doorberekend. We hebben dus vooral een andere mindset nodig.” Over duurzame verwarming en koeling is Guijt tot slot optimistisch. “De warmtevraag kunnen we makkelijk en gratis invullen door het gevraagde deels uit zonnewarmte en deels uit aardwarmte te halen. De investering gaat vooral zitten in de transitie van gas naar warmtenetten. Maar als je warmtenetten slim koppelt, dan zal dat de investering dubbel en dwars waard zijn.” «

Tekst: Baart Koster / Fotografie: René Zoetemelk

Interessant artikel? Deel het: