Contract in coronatijd: nakomen of wijzigen en de pijn verdelen?

11 juni 2020 11:28

Door: Eefke Mulder & Sylvia Frequin- van Hekkelman advocaten en notarissen

Veel ondernemers hebben door de coronacrisis problemen met het nakomen van hun contractuele verplichtingen. Eerder gemaakte afspraken zijn onder invloed van de pandemie soms zo bezwaarlijk geworden dat nakoming niet langer redelijk lijkt.

Kun je in dergelijke situaties onder de contractuele verplichtingen uitkomen of een contractwijziging afdwingen? 

Uitgangspunten

Het contractenrecht heeft twee belangrijke uitgangspunten:

1. afspraken moeten worden nagekomen, en
2. contractspartijen behoren zich tegenover elkaar te gedragen overeenkomstig de eisen van redelijkheid en billijkheid. Dat betekent dat je bij de uitvoering van een contract ook rekening moet houden met de gerechtvaardigde belangen van de andere partij.

Maar wat is redelijk als de werkelijkheid door een pandemie in korte tijd een totaal andere is dan die waarin het contract werd gesloten? Kan nakoming van gemaakte afspraken dan nog worden geëist? 

Wat zegt het contract zelf?

Eerst is van belang om na te gaan of in het contract afspraken zijn gemaakt over situaties van overmacht of wijziging van omstandigheden.

Zo kan in een leveringscontract bijvoorbeeld zijn afgesproken dat sprake is van overmacht als levering niet mogelijk is door een importverbod. De leverancier is dan niet aansprakelijk voor de schade en kan zijn verplichting opschorten of de overeenkomst beëindigen. Of de algemene voorwaarden van een organisator van beurzen bepalen dat hij de beursdatum eenzijdig mag wijzigen als de beurs op de overeengekomen datum door overheidsmaatregelen niet plaats kan vinden.

Wat nu als het contract geen houvast biedt om tot aanpassing van afspraken te komen?

Wijziging van het contract bij onvoorziene omstandigheden

Via de rechter kun je wijziging of ontbinding van de overeenkomst afdwingen in geval van onvoorziene omstandigheden. Daarvan is sprake als zich na het sluiten van de overeenkomst omstandigheden voordoen die niet in het contract zijn verdisconteerd. Het gaat er dus om of partijen met dit risico rekening hebben gehouden. Of de omstandigheden bij het sluiten van het contract voorzienbaar waren is niet beslissend.

Met de ingrijpende gevolgen van het coronavirus zal in veel contracten geen rekening zijn gehouden. Om aanpassing of beëindiging van het contract af te kunnen dwingen moeten deze onvoorziene omstandigheden wel dusdanig zijn dat de contractspartij in redelijkheid niet mag verwachten dat het contract ongewijzigd in stand blijft.

Heronderhandelen

Voordat in een dergelijke situatie naar juridische middelen wordt gegrepen, behoren contractspartners op grond van de redelijkheid en billijkheid eerst met elkaar in overleg te treden.  Het komt dan aan op de vraag hoe je als contractspartners het nadeel van de onvoorziene omstandigheden kunt beperken en de pijn op een redelijke manier kunt verdelen. Kom je onderling tot aanpassing van de afspraken – definitief of tijdelijk – dan levert dat snel duidelijkheid en het behoud van de relatie op. In onzekere tijden zijn dat vaak belangrijke voordelen boven een gerechtelijke procedure.

Lukt het niet tot nieuwe afspraken te komen, dan geldt nog steeds het oorspronkelijke contract. Voor beëindiging of wijziging daarvan is dan een gang naar de rechter nodig.

Geen ondernemersrisico afwentelen

De rechter is erg terughoudend om een contract te wijzigen of beëindigen vanwege onvoorziene omstandigheden. Uitgangspunt is immers dat gemaakte afspraken moeten worden nagekomen. Ondernemersrisico’s zoals prijsschommelingen van grondstoffen, kun je niet via een contractwijziging afwentelen op de andere partij als dat niet van tevoren is afgesproken.

Wijziging kun je wel afdwingen als de waardeverhoudingen in het contract ernstig zijn verstoord door de onvoorziene omstandigheden, zodat van gewoon ondernemersrisico geen sprake meer is.

Stel bijvoorbeeld dat je voor de coronacrisis langlopende afspraken hebt gemaakt over de verkoop van mondkapjes voor een bepaalde prijs. Als gevolg van de coronacrisis zijn deze opeens enkel nog voor woekerprijzen te verkrijgen, zodat prijs en waarde binnen het contract niet meer in een redelijke verhouding staan. Zou je ze voor de overeengekomen prijs moeten leveren dan zou je in grote financiële problemen komen. Prijs en waarde staan niet meer in een redelijke verhouding als gevolg van een omstandigheid die geen van partijen valt aan te rekenen.

Herstel van het contractuele evenwicht: de pijn verdelen

De rechter heeft veel vrijheid om het contractuele evenwicht dat partijen voor ogen hadden, weer te herstellen. Bijvoorbeeld door het contract (tijdelijk) te wijzigen of (gedeeltelijk) ontbinden, of door daar voorwaarden aan te verbinden zoals het toekennen van een vergoeding.

Daarbij zoekt de rechter zoveel mogelijk aansluiting bij hetgeen partijen in het oorspronkelijke contract hebben bedoeld. Hoe verhouden de prestaties zich tegenover elkaar en hoe hebben partijen de risico’s willen verdelen? En hoe zou dan nu de pijn van de coronacrisis tussen hen moet worden verdeeld?

Recente uitspraak: corona leidt niet tot wijziging contract

Dit is goed zichtbaar in een recente uitspraak van de Netherlands Commercial Court (hierna: NCC), een bijzondere kamer van de Amsterdamse rechtbank en het hof gespecialiseerd in internationale zakelijke geschillen. Deze zaak ging over de verkoop van een bedrijf in springpaarden, een transactie van EUR 169 miljoen. Zowel koper als verkoper had de mogelijkheid om de transactie af te breken, tegen betaling van een break-up fee van EUR 30 miljoen. Verkoper maakt aanspraak op de break-up fee, maar koper vindt dat deze vanwege de coronacrisis moet worden verlaagd.

De NCC oordeelde dat de coronacrisis weliswaar een mogelijke onvoorziene omstandigheid is, maar geen reden om een contractuele ‘break-up fee’ van EUR 30 miljoen te verlagen: de coronacrisis maakte deze fee niet onredelijk. Het doel van de fee was immers om partijen tot de transactie aan te sporen en de risico’s te verdelen indien er een kink in de kabel zou komen. Daarbij hadden zij in het contract ook nog afstand gedaan van hun recht om zich te beroepen op onredelijkheid van de fee. Met betaling van de break-up fee werd het contractuele evenwicht dus juist behouden en de pijn tussen partijen op de beste manier verdeeld.

Is er sprake van overmacht?

Is (tijdige) nakoming feitelijk absoluut onmogelijk, dan kan op grond van de wet een beroep op overmacht worden gedaan. Van overmacht is sprake als een partij niet kán voldoen aan zijn verplichtingen door een voorval dat zich buiten zijn schuld of risico voordoet.

Dat is bijvoorbeeld het geval bij evenementen die nu geen doorgang kunnen vinden door de overheidsmaatregel die dat verbiedt. De sponsor die de mogelijkheid zou krijgen zich op het evenement te presenteren, kan geen nakoming van de organisator eisen en de organisator is niet aansprakelijk voor de schade die de sponsor daardoor lijdt. Wel kan de sponsor de overeenkomst met de organisator ontbinden wegens het niet nakomen van zijn verplichting.

Nieuwe contracten

Nu onzeker is hoelang de coronacrisis en overheidsmaatregelen nog aan zullen houden, is het verstandig om daar bij het sluiten van nieuwe contracten rekening mee te houden. Denk van tevoren na over de consequenties als de omstandigheden weer ingrijpend wijzigen en de verplichtingen onverhoopt niet nagekomen kunnen worden. Wat zou je dan in het contract willen kunnen aanpassen en wat kun je daarover nu al met elkaar afspreken? Wat zijn de risico’s en hoe wil je de pijn dan met je contractspartner verdelen?

Vragen?

Heb je een overeenkomst gesloten met een partij en kom je door de coronacrisis hiermee in de knel? Neem dan contact op met Eefke Mulder.

HEKKELMAN ADVOCATEN EN NOTARISSEN HOUDT JE OP DE HOOGTE

De komende periode zullen de advocaten van Hekkelman hun kennis delen inzake de juridische gevolgen van het coronavirus. Alle blogs en publicaties zullen worden verzameld op deze pagina.

Wil je direct alle blogs in je mailbox? Meld je dan aan voor de blogupdates!

Interessant artikel? Deel het: