Ontwerpen met de kracht van natuurlijke eenvoud

6 februari 2017 11:21

De architectuur van een gebouw bepaalt hoe we in die ruimte kunnen functioneren en deze beleven. Dat geldt wellicht nog sterker in de gezondheidszorg, het terrein bij uitstek van Wiegerinck Architecten. Wat is hun filosofie en hoe geven ze daar vorm en inhoud aan?

Architectuur draait om locatie, ruimte, materiaal, kleur, vorm, functie en geld. In het ideale geval zijn de eerste drie elementen elkaar dusdanig verweven dat er in functioneel opzicht een evenwicht ontstaat. Geld is uiteindelijk de grens der dingen.

De opdracht is in dat spanningsveld te komen tot de best realiseerbare oplossing. En daarin heeft Wiegerinck Architecten zich een onderscheidende positie verworven binnen de gezondheidszorg. Jörn-Ole Stellmann, associate partner bij Wiegerinck, schetst kort de historie. “Wiegerinck is een van oorsprong Arnhems architectenbureau, opgericht in 1948. Vanaf het begin was het bureau betrokken bij het ontwerpen van kerk- en ziekenhuisgebouwen. Een voorbeeld hiervan is de parochiekerk St. Nicolaas, begin jaren 1960 gebouwd in de wijk Presikhaaf. Een rechthoekige zaalkerk in modernistisch/ functionalistische trant.”

Dienende architectuur

Wiegerinck Architecten kent drie pijlers: ziekenhuizen, wonen & zorg en onderwijs en onderzoek. Voor alle drie geldt dat ze gebouwd zijn op ervaring, expertise en een onderscheidende eigen visie. En die visie is helder en leidend. Los van etiketten als modern, klassiek, monumentaal of minimalistisch. Als er dan toch zo nodig een label opgeplakt dient, opteert Stellmann voor ‘menselijk en natuurlijk’. Liefst ook tijdloos, maar ja, hoe definieer je dat? Stellmann: “Onze filosofie is dat de mens onderdeel is van de natuur. Onlosmakelijk. En dat vertaald zich in alles wat mensen doen. Dus ook in het bouwen en het functioneren binnen een gebouwde omgeving.” Vanuit dat centrale uitgangspunt benoemt Stellmann de ontwerpen van Wiegerinck als ‘poëzie van de eenvoud, kracht van het samenzijn en hart voor de toekomst’. “De gebouwen die we ontwerpen zijn, zoals wij dat noemen, gedreven door functie. Het is in die zin ‘dienende’ architectuur. Met de nadruk op duurzaamheid, natuurlijke materialen, kleuren en vormen in dienst van de activiteiten die in het gebouw plaatsvinden.”

Flexibel

“Het is de robuuste eenvoud en de natuurlijkheid van de klassieke vormen. Die spreekt ons aan en die vertalen we naar een eigentijdse ingetogen architectuur waarin ruimteverhoudingen en gevoel voor materiaal, licht en kleur samen rust creëren.”Basis is een centrale, statische structuur als ‘ruggengraat’, met daaromheen flexibele delen. Hoe die er uitzien is afhankelijk van de omstandigheden. Een ziekenhuis is anders als een woonzorgcentrum. Grofweg is dit het verschil tussen care en cure. Care, zorg waarbij de nadruk ligt op intermenselijke contacten. Cure, zorg waar medische techniek een hoofdrol speelt. En daartussen zijn er tal van dwarsverbanden. Daar moet je rekening mee houden bij het ontwerp van een gebouw of een gebouwdeel. En dat kan alleen in nauwe samenwerking met bouwers en gebruikers.”

Veel gebouwen raken na verloop van tijd deels of geheel ‘verstopt’ door nieuwe en veranderende functies. “Een goed ontwerp biedt flexibiliteit en beweegt mee met de altijd in beweging zijnde technologie en logistieke processen. Daarnaast dient een ontwerp houvast te bieden aan gebruikers. Openheid en transparantie in bijvoorbeeld gang/ of gevelpartijen bieden oriëntatiepunten en verbinding met de omgeving.”

Het revitaliseren van een gebouw is altijd spannend. “Vaak moet de bouwkundige structuur van het gebouw aangepast en de logistiek heringericht door herplaatsing van functies, zodat er weer functioneel ‘lucht’ ontstaat. En dit alles terwijl de gewone activiteiten ook door moeten gaan.”

Uitstraling

Stellmann schets enkele voorbeelden van gebouwen die Wiegerinck heeft ontworpen. “Het nieuwe ontvangstgebouw van de Sint Maartenskliniek in Nijmegen. Dit entreegebouw is bovenop de eerder door ons opgeleverde ondergrondse parkeergarage gebouwd. Deze nieuwbouw heeft een open, transparant karakter en heeft een sterke verbinding met de bosrijke omgeving. De bestaande hoofdstructuur van het ziekenhuis is in het ontwerp van de nieuwbouw voortgezet.”

Ander voor beeld is Ziekenhuis VieCuri, dat in Venray een toekomstbestendig medisch centrum wil opzetten, dat flexibel kan inspelen op veranderingen in de zorg. Wiegerinck ontwierp op basis van die omschrijving een uit drie paviljoens bestaand gebouw in het bos. Stellmann: “Elk paviljoen heeft een open structuur die een flexibele invulling van het zorgprogramma mogelijk maakt. Samen vormen de gebouwen een beschutte plek in het bos, in een voor patiënten en medewerkers weldadige omgeving.”

Derde voorbeeld betreft het researchgebouw van het Max Planck Instituut in Nijmegen. “Hier gaat het om de uitbreiding van het bestaande gebouw met laboratoria, specifieke onderzoeksruimten en kantoren en het auditorium. We laten hier ons ontwerp zowel ruimtelijk als qua uitstraling aansluiten bij de ruimtelijkheid en architectuur van het bestaande. Zo ontstaat een U-vormig volume dat op twee plekken met het bestaande gebouw is verbonden.”

Speelruimte

De aard van de activiteiten en de (bestaande) locatie zijn altijd bepalend voor de speelruimte van een ontwerp. “Voor professionele gebruikers zijn functionele aspecten het uitgangspunt. Zo kenmerkt een ziekenhuis zich bijvoorbeeld door hoogwaardige medisch-technologische processen, gericht op genezing en zo kort mogelijk verblijf. Denk hierbij aan het Operatiekamer Centrum, functieafdelingen en laboratoria. Daarnaast zijn er de poliklinieken waar patiënten voor diagnose, controle en kleine ingrepen worden gezien. Op de verpleegafdelingen is er meer aandacht voor de intermenselijke bejegening. Het zijn organisatieonderdelen die een eigen dynamiek en logistiek hebben en ook nog in elkaar grijpen. Daarmee moet je bij het ontwerp van een ziekenhuisgebouw rekening houden. De uitdaging is er geen klinische fabriek van te maken, maar juist de natuurlijke factor te benadrukken. Zowel voor de mensen die er werken als voor de mensen die er verblijven.”

Stellmanns voorbeelden raken aan het principe van ‘healing environment’; wat is er in je omgeving nodig om je goed te voelen? Dat blijken (universeel) zaken als uitzicht op een groene omgeving, oriëntatiepunten en een duidelijk dag- en nachtritme. “Dit wordt wel erkend, maar het blijkt toch moeilijk te realiseren. Vaak wegen efficiencyargumenten zwaarder. Toch geven wij er als architecten zoveel mogelijk vorm en inhoud aan door het gebruik van kleuren, materialen en vormen die natuurlijk zijn. Dat lukt bij het ene project beter dan bij het andere, maar ik durf te stellen dat wij als bureau een herkenbaar en eigen stempel kunnen drukken op basis van onze visie.” «

Wiegerinck Architectuur Stedenbouw - www.wiegerinck.nl 

Tekst en fotografie: Huub Luijten

Interessant artikel? Deel het: