Van duurzaam ondernemen naar circulaire economie

10 juli 2017 10:57

Duurzaam ondernemen wordt steeds vaker beschouwd als het businessmodel van de toekomst. Als ondernemers de continuïteit van hun onderneming willen waarborgen, ontkomen zij niet aan duurzaam ondernemen. Duurzaam ondernemen is een proces dat zich voortdurend ontwikkelt, waarbij technologie en kennis innovatieve oplossingen kunnen bieden. Duurzaam ondernemen start vaak door de motivatie van de medewerkers zelf.

De SER (Sociaal-Economische Raad) ziet een circulaire economie als een economie die binnen de ecologische randvoorwaarden efficiënt en maatschappelijk verantwoord omgaat met producten, materialen en hulpbronnen, zodat ook toekomstige organisaties toegang tot de materiële welvaart behouden. Deze doelstelling is de input geweest om, op uitnodiging van Hét Ondernemersbelang, met een aantal specialisten te discussiëren over de ontwikkeling van de circulaire economie in Nederland. De SER had voor deze discussie de werkkamer van zijn kroonlid Ed Nijpels beschikbaar gesteld. Namens de SER was Ton van der Wijst, plaatsvervangend directeur Economische Zaken de gastheer voor Gerard de Bruijn, directeur Humanagement, Roel Lenoir, bestuurslid MKB Den Haag en directeur bij 3pm, Alexander Termorshuizen, Logistiek manager ABC Logistics (Best Fresh Group) en Daniël van Marwijk, ingenieur energie- en procestechniek bij DVM-Shifting.

Groen kabinet en visie

Gerard de Bruijn van Humanagement: “Een duidelijke en toekomstbestendige ambitie ontbreekt bij de overheid. Het nieuwe kabinet moet door heldere en ambitieuze keuzes te maken een krachtig positief en groen signaal afgeven. Het toekomstbestendig investeren in verduurzaming is cruciaal en biedt grote kansen voor het bedrijfsleven. Dat vraagt een langetermijnvisie met voorspelbaar gedrag van een betrouwbare overheid, zodat ondernemers durven te investeren.” Ton van der Wijst van de SER vult aan: “Een deel van de ondernemers ziet marktkansen die ontstaan door een krachtig groen beleid. Hierdoor ontstaan immers nieuwe markten. Die kansen worden ook ingegeven door technologische ontwikkelingen die andere manieren van werken, nieuwe productieprocessen en nieuwe producten (of vormen van dienstverlening) mogelijk maken. Daarnaast is er een groep ondernemers die verder vooruitkijkt. Zij zien dat dingen anders moeten dan in het verleden. Duurzaam ondernemen is een kwestie van toekomstbestendigheid. Daarnaast zie je dat juist veel nieuwe en jonge, goed opgeleide, ondernemers uit morele overwegingen duurzaam willen ondernemen: ‘Als je een bedrijf opzet doe je het gelijk goed; duurzaamheidsoverwegingen zijn dan vanzelfsprekend.’ Duurzaamheid hoeft dan niet per se duurder te zijn. Sterker nog op de lange termijn is dat waarschijnlijk goedkoper.”

Voor veel bedrijven zal ook imago meespelen: klanten en - ook niet onbelangrijk - werknemers staan positiever tegenover een duurzaam opererend bedrijf. Ook kan de ‘fun’-factor een rol spelen. Dingen anders en beter doen geeft je als ondernemer een goed gevoel, is spannend en belonend. Als het lukt geeft het een gevoel van trots en voldoening. Natuurlijk zijn de mogelijkheden om als bedrijf duurzaam te opereren, mede afhankelijk van de markten waarin men actief is. Maar juist als er veel concurrentie is, kun je je als duurzame ondernemer vaak onderscheiden door dingen ‘beter’ te doen. Tot slot vult Ton aan: “In veel gevallen is het een mix van deze overwegingen.” Naast de genoemde punten kan de ontwikkeling van duurzaamheid tot een circulaire economie ook ontstaan door stil te staan bij de zingeving van het bedrijf. Denk hierbij aan slechte financiële cijfers, verliezen van klanten of een andere schokkende gebeurtenis die gevolgen kan hebben voor de continuïteit van het bedrijf. Er ontstaat dan juist een noodzaak om te gaan bewegen, waardoor verandering gaat ontstaan. Dit zijn meestal ook de momenten in de organisatie om de visie te vernieuwen en een nieuwe koers te gaan varen. Overigens slagen veranderingen alleen als het bijbehorende gedrag van managers succesvol is. Succes doet geloven en daarmee motiveert u de medewerkers voor de nieuwe succesvolle toekomst van de organisatie.

Betrouwbare overheid, randvoorwaarden en spelregels

De overheid wordt betrouwbaar als zij een set van randvoorwaarden en spelregels vaststelt, waarmee een langetermijnperspectief voor bedrijven ontstaat. Vandaag de dag zijn deze randvoorwaarden en spelregels volstrekt onduidelijk en zeker niet eenduidig. Denk hierbij aan de voortdurende wijzigingen in de subsidies voor elektrische auto’s en de steeds wisselende bijtellingspercentages. Ton: “Vooral grote, kapitaalintensieve, bedrijven hebben een langetermijnperspectief van minimaal vijftien jaar nodig om een richtinggevende koers uit te zetten voor een doelmatige circulaire economie van producten en diensten met bijbehorende bedrijfsvoering.” Gerard bevestigt de door Ton geschetste noodzaak vanuit zijn adviespraktijk.

Gerard verwees naar het Rijksbreed programma circulaire Economie, Nederland Circulair in 2050, waaruit blijkt dat de Nederlandse economie versneld dient te veranderen in de richting van een circulaire economie. Gerard: “Dit programma is heel toegankelijk geschreven en er staan zoveel wijze en leuke dingen in. Voor mij is de kern van circulaire economie het op een volstrekt andere manier leren denken waarbij je ook op een andere manier gaat kijken naar de bestaande situatie. Dat geeft mij veel energie en uitdagingen.” Verder blijkt uit dit Programma, zoals ook geconstateerd door alle specialisten in hun huidige praktijk, dat de huidige economische structuur en de materiaalstromen moeten gaan veranderen en dat bij de overheid nauwelijks sprake is van een transitie naar duurzaamheid. De focus van de overheid ligt nog teveel op het tegengaan van schadelijke effecten van afval en emissies en ligt nog te weinig op het benutten van de waarde van de grondstoffen.

Gelijktijdig stellen de specialisten dat voor het mkb, groot en klein, weliswaar ook de noodzaak bestaat voor een langetermijnperspectief, maar zijn zij van mening dat het mkb dagelijks verbeterstappen (Quick Wins) kan zetten in duurzaamheid; ‘Het begint bij de motivatie van de medewerkers zelf’.

Economische kansen

De circulaire economie is een positief werkend, economisch systeem dat bedoeld is om herbruikbaarheid van producten en grondstoffen te maximaliseren en waardevernietiging te minimaliseren. Anders dan in het huidige lineaire systeem, waarin grondstoffen worden omgezet in producten die aan het einde van hun levensduur worden vernietigd. Roel Lenoir, bestuurslid MKB Den Haag: “Ik deel de doelstelling van een succesvolle circulaire en inclusieve economie, maar nu komt mijn maar! Ik zou juist graag concreet willen maken hoe wij onze leden kunnen faciliteren en ondersteunen om echte stappen te zetten en onze leden daarmee bewust te maken van de mogelijkheden en noodzaak voor duurzaam werken en het verder ontwikkelen van economische kansen.” Daniël van Marwijk van DVM-Shifting vult aan: “Bij het mkb wordt vooral het eerst naar geld gekeken. Heb ik geld beschikbaar en ben ik bereid dit aan te wenden voor investeringen in duurzaamheid. Niet alleen vanuit milieuvriendelijke overwegingen, maar ook vanuit bedrijfsbelang gaan bedrijven aan de slag met duurzaam ondernemen. Hiermee bespaar je niet alleen op de kosten, maar het kan ook extra inkomsten opleveren.” Gerard: ”Elke onderneming heeft een maatschappelijke verantwoordelijkheid en dient derhalve te kijken naar de kansen die de circulaire- en inclusieve economie biedt. Met een inclusieve economie bedoel ik dat iedereen naar vermogen participeert en kansen krijgt, waarbij betekenisvol werken en leven centraal staan. 
Op dat vlak zet Nederland grote stappen.”

Binden + verbinden = enthousiasmeren

De specialisten zijn het met elkaar eens dat nieuwe circulaire bedrijfsmodellen onvoldoende bekend zijn bij ondernemers. Dat geldt ook bij mogelijke financiers. Daniël: “Er is meer kennis nodig om productieprocessen te herontwerpen, zodat grondstoffen optimaal kunnen worden hergebruikt.
Daarnaast is kennis nodig voor het ontwikkelen van duurzame alternatieve materialen voor productie.” Gerard sluit aan: “Het gaat om het doorbreken van ingesleten, niet-circulaire gedragspatronen bij ondernemers. Wij moeten leren om andere vragen te stellen.

Alleen op een andere en nieuwe manier vragen stellen zal leiden tot innovatiemogelijkheden en vernieuwing.” Ton vervolgt: “De overheid kan het niet alleen en de markt kan het niet alleen. Met elkaar moeten wij zorgen dat wij een duurzame samenleving samen bouwen. Daarvoor moet je de juiste mensen bij elkaar zetten die met elkaar gaan zorgdragen voor het binden en verbinden van allerlei duurzame toepassingen. Door op een andere manier vragen te stellen, zoals Gerard al aangaf, stimuleren en enthousiasmeren wij elkaar tot het (uit)vinden van nieuwe mogelijkheden en kansen. Dat is de uitdaging!” Concluderend stellen de specialisten dat afleren van ‘oud gedrag’ vele malen moeilijker is dan het aanleren van nieuw gedrag. De moeilijkheid om oud gedrag af te leren staat ook een transitie in de weg. Enerzijds omdat nieuwkomers een achterstand hebben in de markt(penetratie), maar ook omdat het uitbaten van gedane investeringen tegen relatief lage kostprijs kan. Ook voor de positie van werknemers van branches die in transitie zijn is aandacht nodig. Daniël stelt: “Naast de aandacht voor medewerkers is ook aandacht noodzakelijk voor het onderwijs. Het onderwijs loopt ongelooflijk achter bij de ontwikkelingen in het bedrijfsleven; daarnaast blijft de kwaliteit van de medewerkers ver achter en helaas op alle onderwijsniveaus. Deze achterstand geldt zowel voor innovaties als voor duurzaamheid. Daardoor wordt het voor het bedrijfsleven steeds lastiger om de juiste en goede jonge (starters) mensen te vinden.”

De specialisten delen met elkaar dat zowel sprake is van duurzaamheidsbewustwording als van innovaties in de dienstverlening. Deze ontwikkelingen zien de specialisten inmiddels terug in vele branches. Roel vult aan: “MKB Den Haag probeert haar leden zo goed mogelijk te informeren over en kennis te verstrekken van alle ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid, aanbestedingen en circulaire economie. Als voorbeeld bij aanbestedingen stimuleren wij de gemeente Den Haag om bij circulaire inkoop ook de lokale aanbieders een rol te laten spelen. Daarnaast vervult MKB Den Haag een lobbyrol voor haar leden.” Alexander stelt hierbij: “Dat zo’n rol van het MKB Den Haag wel duidelijkheid vereist over de (gemeenschappelijke) definitie van duurzaamheid en op welke onderdelen van de aanbesteding kan worden gefocust. Probeer niet alles tegelijkertijd te doen, want dan wordt de slagingskans wel heel klein. Ik zie ook dat bedrijven het ‘roer omgooien’ naar duurzaamheid. Zij gaan twintig projecten tegelijk doen, maar vinden het gek dat er geen een slaagt. Maken bedrijven een transitieslag naar duurzaamheid doe dat dan ook in stapjes om de transitie beheersbaar te houden en tijdig het project te kunnen bijsturen.”

Enthousiasmeren voor duurzaam ondernemerschap in de regio Haaglanden gebeurt door vele initiatieven, zowel vanuit diverse gemeentes als vanuit ondernemersvertegenwoordigingen als door verschillende brancheketens. «

Tekst: Cees de Reus / Fotografie: René Zoetemelk

Interessant artikel? Deel het: