Transitie naar een duurzame samenleving

10 oktober 2018 08:50

Kunt u zich voorstellen dat het einde van de slavernij ooit een droom was, die niet te realiseren leek? Of het stemrecht voor vrouwen? Recent nog ging een droom in vervulling, want in Saudi-Arabië mogen vrouwen nu zonder begeleiding achter het stuur. Al deze mijlpalen van beschaving waren ooit een utopie. Maar hebben we nú nog zulke grote dromen? Wat is de utopie van onze tijd? Rutger Bregman laat zien hoe onrealistische ideeën werkelijkheid kunnen worden. Van een basisinkomen voor iedereen tot een wereld waarin vuilnismannen meer verdienen dan bankiers, het kan volgens Bregman.

De FEM Knowledge Tour wil informeren en debat voeren op de grote actuele thema’s in de financiële en economische wereld. Onder meer Ben Tiggelaar, Barbara Baarsma, Jeroen Smit, Maurits van Oranje, Jeroen Dijsselbloem en André Kuipers spraken in een serie van elf opeenvolgende Knowledge Tours.

Rutger Bregman is afgestudeerd als historicus en schreef tot nu toe vier boeken: Met de kennis van toen (2012), De geschiedenis van de vooruitgang (2013), Gratis geld voor iedereen (2014) en Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers (met Jesse Frederik, 2015). “Het grote probleem van deze tijd is niet dat we het niet goed hebben, maar dat we niet weten hoe het beter kan”, staat op de site van de Correspondent, waar Bregman voor werkt. Hij maakt de meest utopische ideeën realistisch.

Met onderwijs naar duurzame economie

In de openingsspeech wijst Jolanda Berntsen, directeur Instituut Financieel Management, op het artikel dat deze ochtend verscheen in De Gelderlander. Alex van der Hulst interviewt de Amerikaanse hoogleraar antropologie David Graeber naar aanleiding van zijn boek Bullshit Jobs.

In het interview geeft hij aan dat in Nederland 40 procent van de werknemers hun werk zinloos vindt, volgens een onderzoek van Schouten & Nelissen onder 1900 werknemers in 2017. “En daar krijg je heel ongelukkige mensen van”, zegt Graeber. Jolanda Berntsen haalde ook het boek De Betekeniseconomie van Aaron Hurst aan. “Hij betoogt in zijn boek dat het tijdperk van zingeving is aangebroken”, zegt Berntsen. “Hoe kan werk, iedere baan, betekenis krijgen.” Zij geeft aan dat ook Hogeschool van Arnhem en Nijmegen bij kan dragen aan deze ontwikkeling. Ze pleit ervoor om op kleine schaal experimenten te doen met studenten die dat aankunnen. “Want als we de transitie naar een duurzame samenleving vorm willen geven, begint en eindigt dat bij het onderwijs”, stelt zij.

40 procent zinloos werk

Wie leest de krant? Wie volgt het nieuws? Vragen als deze stelt Rutger Bregman aan het begin van zijn lezing. Een enkeling steekt de hand op. Vervolgens poneert Bregman de enigszins boude stelling dat hoe meer je het nieuws leest, hoe verder je verwijderd raakt van de realiteit. “Want als je de kranten moet geloven worden we steeds armer, vallen er steeds meer oorlogsslachtoffers en worden er steeds meer aanslagen gepleegd”, zegt hij. “Maar de cijfers tonen het tegendeel aan. Als je ergens bang voor moet zijn, dan is het je partner. De meeste moorden vinden plaats in huiselijke sfeer.” Wat hij wil aantonen is, dat het pessimisme van deze tijd ongegrond is. Hij verwijst daarbij naar John Maynard Keynes die in 1930 het essay ‘Economic Possibilities for our Grandchildren’ schreef over hetzelfde pessimisme.

Vervolgens deed Keynes in hetzelfde essay een aantal utopische voorspellingen die vrijwel allemaal gerealiseerd zijn. “Ideeën die eerste volkomen bizar leken, zijn toch werkelijkheid geworden”, legt Bregman uit. Een voorspelling kwam echter niet helemaal uit. Keynes voorspelde dat we aanzienlijk minder zouden gaan werken. Volgens Bregman komt het door ons consumentisme dat die voorspelling maar deels is bewaarheid. Met dank aan de marketeers. Hij haalt daar net als Jolanda Berntsen de antropoloog David Graeber aan. “Nederland is een diensteneconomie. Driekwart van de beroepsbevolking zit op kantoor”, verklaart Bregman. “In België vindt 30 procent van de werknemers dat zij niet zinvol werk verrichten, in Engeland vindt 37 procent dat en in Nederland maar liefst 40 procent.… De slimste mensen kregen de beste opleiding met de beste docenten en hebben de banen die het meeste verdienen, maar het zijn veelal bullshit jobs. Hoe meer je verdient, hoe nuttelozer het werk.”

Basisinkomen en 15-urige werkweek

Stel dat iemand stopt met werken, die vindt dat hij of zij een bullshit job heeft. Wat zou er dan gebeuren? Waarschijnlijk niet zoveel, denkt Rutger Bregman. “Maar als vuilnismannen gaan staken ontstaat er al heel snel een regelrechte ramp”, stelt hij. Maar niet wanneer bankiers gaan staken en hij noemt een voorbeeld uit de geschiedenis aan het begin van de twintigste eeuw in Ierland, toen bankiers uit onvrede een half jaar het werk neerlegden. “Er gebeurde niet zoveel, behalve dat er een nieuw financieel systeem ontstond.” Hiermee toont Rutger Bregman aan dat banen bij banken en andere bullshit jobs nauwelijks maatschappelijke relevantie hebben. Hij vindt dan ook dat de vuilnismannen, verpleegsters, docenten en dergelijke meer zouden moeten verdienen en dat de onzin banen afgeschaft moeten worden. Want daarmee kunnen we het onvoorwaardelijke basisinkomen en de hogere lonen voor de relevante banen financieren. “We moeten de cirkel van bullshit doorbreken. We leven met een economie op zijn kop. Maar er is een alternatief, zoals het basisinkomen voor iedereen en de 15-urige werkweek. Het klinkt nu misschien utopisch, maar het zou zomaar kunnen dat het in 2030 gerealiseerd is”, besluit Rutger Bregman. In de discussie die volgt, blijkt veel enthousiasme voor zijn ideeën.

De vraag die vooral blijft hangen is: Hoe gaan we dit aanpakken? “Gewoon stapsgewijs.” «

Interessant artikel? Deel het: