Op weg naar een inclusieve arbeidsmarkt

20 februari 2017 13:39

De economie trekt aan. De arbeidsmarkt kent nogal wat fricties. Deskundigen gingen bij bouwbedrijf Van Wijnen in Arnhem in gesprek over de kansen die de voorzichtig groeiende economie biedt op een inclusieve arbeidsmarkt, waarin iedereen mee doet.

De Nederlandse economie is stabiel en groeit gestaag verder met 1,8% in 2016 en 2% in 2017. Het aantal banen neemt in twee jaar tijd met 209.000 toe en jaarlijks ontstaan er zo’n 870.000 vacatures, meldt uitkeringsinstantie UWV. Dat is een mooi beeld, na jaren van economische malaise. Wat is er nodig om de arbeidsmarkt weer in beweging te krijgen?
Bob Bergkamp is directeur van het werkgeversservicepunt in Midden-Gelderland. Het koppelt de kracht van het UWV en tien aangesloten gemeenten. De doelstelling is ondernemers te ondersteunen bij hun personeelsvoorziening. Het gaat om 24.000 mensen zonder werk in deze regio. Bob Bergkamp toont zich blij dat die opwaartse ontwikkeling in de werkgelegenheid er is: “De beste minister van sociale zaken is de minister van economische zaken. Hoe vertaal je dat naar de regio toe? Ik denk aan de combinatie van denken in talenten, kijken wat iemand kan, en aan de andere kant het doen, bereid zijn aan de slag te gaan. Dienstverlenende organisaties zoals de mijne ontlasten werkgevers. Soms loopt een werkgever tegen een wet aan als hij iemand met een arbeidsbeperking in dienst wil nemen. Wij denken dan mee over andere oplossingen. Soms kunnen we een financieel arrangement aanbieden voor een werkwillige kandidaat die niet het hele minimumloon kan verdienen. Bij kans op uitval en ziekte is er vanuit het UWV de no-riskpolis, die heel erg goed werkt. De loonkosten die een werkgever maakte voor een arbeidsbeperkte medewerker kan hij terugkrijgen als die persoon uitvalt. Het gaat om die combinatie van de vacature voorop, dienst verlenen en denken in talenten. Dat is een aanpak die mij aanstaat.”

Joyce Leeftink is mede-eigenaar van BureauDoet, een organisatie die HR-projectwerk verricht voor het MKB. Ze voelt zich aangesproken als het over talent gaat: “Ik heb wel gemerkt dat die talenten naar boven moeten komen, mensen moeten daarop aangesproken worden. Maar er is een groep mensen in de bijstand, die al jaren thuis zit en dat is fnuikend. Ze worden niet meer gezien en dus trekken ze zich terug. De kunst is om hun talenten toch aan te spreken. Want als je ze helpt, al is het met kleine dingen zoals het samen bekijken van een cv, dan zijn ze al op weg en pakken ze de draad weer op.” 
Richard Duppen, directeur van Avabel Nederland, een groothandel in beglazingsmateriaal, heeft er een verklaring voor dat een groep mensen in de kaartenbakken van de uitkeringsinstantie achter blijft: “Het gaat om de verdeling van schaarste. Als je niet iedereen kunt bemiddelen ga je degenen bemiddelen die het succesvolst zijn. De minder goed bemiddelbaren blijven achter. De overheid kan deze mensen helpen – en daarmee voor maximale werkgelegenheid zorgen- door te bevorderen dat ook deze mensen maximaal rendement opleveren. Dat kan door de ondernemer minder omzetbelasting of vennootschapsbelasting te laten betalen als hij deze mensen in dienst neemt. Maak het in dienst nemen van iemand met een afstand tot de arbeidsmarkt aantrekkelijk met een incentive.” Richard Duppen heeft de weg gevonden om mensen met een arbeidsbeperking een kans te geven. Maar liefst 22 van de 28 werknemers in zijn productiebedrijven hebben die afstand tot de arbeidsmarkt. Loonkosten dispensatie helpt daarbij omdat sociaal ondernemen hierdoor in elk geval niet duurder wordt. Maar het bedrijf is ook PSO-gecertificeerd. PSO staat voor Prestatieladder Sociaal Ondernemen. Hij vertelt daarover: “Het is een instrument om te komen tot optimale werkgelegenheid voor kwetsbaren omdat het klantwaarde genereert. Klanten kunnen door de PSO bijna de helft van iedere euro die ze bij ons inkopen meetellen voor hun Social Return-verplichting.” Richard Duppen: “De PSO verhoogt de waardeketen, in een vergelijk met onze concurrentie ervaart de klant verschil doordat inkoop bij ons hem helpt bij het voldoen aan zijn social return on investment verplichting. Deze verplichting wordt door maatschappelijke inkopers steeds vaker opgenomen in een aanbesteding.”

Basisloon

“Iedereen heeft recht 
op werk en dan is vrijwilligerswerk dat ook”

Bert Blonk, mede-oprichter van het Gelders Arbeidsmarktmodel, kijkt kritisch naar het begrip ‘werk’: “We hebben ook een rare definitie van werk. Wat doen we met het vele vrijwilligerswerk, uitgevoerd door mensen die wel degelijk iets kunnen? Die zetten we weg als niet-werkenden. Maar iedereen heeft recht op werk en dan is vrijwilligerswerk dat ook. Ik snap dat zo kijken naar arbeid een discussie over het basisloon aanzwengelt, maar ik weet niet of dat verkeerd is.” 
Sander Speklé is manager Human resources en facilities bij Vivare, woningcorporatie met 55.000 huurders en actief in zes gemeenten in het knooppunt Arnhem-Nijmegen. Hij denkt dat de maatschappij nog niet is ingericht op het basisloon als instrument op de arbeidsmarkt: “Je ziet vaak dat de maatschappij verder is dan de wet- en regelgeving, dat je als bedrijfsleven andere dingen wil en nodig hebt. De belastingdienst komt er vaak achteraan en dan kun je niet verder. Dat geldt trouwens ook voor uitkeringsgerechtigden.”

Vakwerk

Bouwbedrijf Van Wijnen Arnhem spant zich serieus in om arbeidsbeperkten een kans te geven. Ingo Bouman is er bedrijfsleider. Medewerkers van Jo’s werkplaats (een initiatief van woningbouwcoöperatie Volkshuisvesting) met een afstand tot de arbeidsmarkt doen alle kleine klussen in het bedrijfspand van Van Wijnen in Arnhem. Ze werken in Van Wijnen bedrijfskleding en zijn apetrots dat ze om twaalf uur met de vaste medewerkers van Van Wijnen mogen mee lunchen. Daardoor hebben ze het gevoel er echt bij te horen. Van Wijnen ging ook een alliantie aan met welzijnsorganisatie Rijnstad en een jongerencentrum in Arnhem-Zuid om samen kansen te creëren voor zowel autochtone als allochtone jongeren. Die jongeren worden ook begeleid naar open dagen van scholen. Ingo Bouman: “Vaak weten de jongeren niet wat er te koop is aan leuke opleidingen en werk. Onbekend maakt onbemind. Daarom is het goed dat die open dagen er zijn. En de mogelijkheden om eens een dagje mee te lopen op een bedrijf. Er zijn genoeg jongeren - ook met een arbeidsbeperking - die met de handen willen werken. Dat kan bij ons. Het eenvoudige werk laten we hun doen en we zetten onze vakmensen in voor wat vakwerk is. De jongeren kunnen bijvoorbeeld het materiaal klaarzetten op de bouw, het oude opperwerk, zodat de vakman meteen aan de slag kan. Daar moet je creatief in zijn.” Van Wijnen leidt zelf mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt op. Dat werkt goed als er van beide kanten leermeesters zijn: vakmensen van Van Wijnen en een coach van de instelling die de arbeidsbeperkten uitzendt.

Arbeidsdeling spreekt ook Bob Bergkamp aan. Zo bezocht hij onlangs een bedrijf om te onderzoeken of het eenvoudige administratieve werk door een vaardig mens met een arbeidsbeperking gedaan zou kunnen worden. Een financieel arrangement van het werkgevers servicepunt zou het mogelijk moeten kunnen maken. Ook in de zorg ziet hij kansen. Uiteraard moet de gediplomeerde het echte verpleegwerk doen. Maar allerlei bijkomend werk, zoals de administratie, kan ook door minder geschoolde mensen met een arbeidsbeperking worden opgepakt. Functiecreatie is de methodiek die daarvoor beschikbaar is.
Avabel Nederland BV anticipeert hier op een eigen manier op. In plaats van alleen glaslatten in lengte te verkopen worden de glaslatten tegenwoordig op maat aan de klant aangeleverd. Per raam alle latten exact op maat. Hierdoor kan een assistent glaszetter het glas zetten en kan er sneller gewerkt worden. Het helpt mensen met een afstand aan werk en bespaart de opdrachtgever gemiddeld 15%.

Begeleiding

Joyce Leeftink schrijft momenteel een maatschappelijke businesscase voor Hogeschool Windesheim waarin begeleiding een grote rol speelt. Dertien procent van de leerling populatie heeft er een beperking. De school wil onderzoeken of het aantal voortijdige schoolverlaters omlaag gaat als de leerlingen met een beperking vroegtijdig en intensief (tijdens de stage) begeleid worden en of leerlingen meer kans op een baan en baanbehoud hebben in de toekomst. 
Sander Speklé is daar kritisch over. Hij vertelt van een initiatief uit 2008. Jongeren met een afstand tot de arbeidsmarkt kregen een kans bij Vivare. Er was volop begeleiding maar de jongeren haalden de eindstreep niet. De reden was dat ze thuis onvoldoende gestimuleerd werden om door te zetten.

Risico’s

Zo komt het gesprek op de risico’s van het in dienst nemen van iemand met een arbeidsbeperking. Dit is het werkterrein van Patricia Weijmans, advocaat arbeidsrecht bij het Arnhemse advocatenkantoor Stellicher. “Ik vind dat je ook mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt een kans moet kunnen geven. Maar ik vind ook dat je dan als werkgever meer flexibiliteit moet hebben. Je hebt als werkgever een bedrijf te runnen. Met name mkb-ers kunnen het zich eenvoudigweg niet permitteren om iemand aan te nemen, kosten te maken om iemand op te leiden, en in te werken en vervolgens niet meer van iemand af te kunnen komen als het om wat voor reden ook niet blijkt te werken. Voorheen kon je te allen tijde naar de kantonrechter en kon de kantonrechter de arbeidsovereenkomst ontbinden. Sinds de invoering van de Wet werk en zekerheid kan de kantonrechter pas ontbinden als er een ‘voldragen ontslaggrond is, en moet dan voldaan zijn aan alle wettelijke eisen van een specifieke ontslaggrond. Grote bedrijven met een HR-afdeling kunnen daarop inspelen maar een MKB-er heeft daar vaak de capaciteit niet voor; die is bezig met z’n vak. Wat mij betreft zou het ontslagrecht echt moeten worden vereenvoudigd. Dat lijkt in het nadeel van de werkzoekende, maar dat is het niet. Ik verwacht dat de werkgever bij versoepelde ontslagregels eerder bereid zal zijn om met de werkzoekende in zee te gaan.” Patricia Weijmans constateert ook dat de verkorte duur van tijdelijke contracten, twee jaar, niet in het voordeel van werknemers uitpakt. Vaak staan ze na 23 maanden weer op straat omdat de werkgever vreest voor de transitievergoeding. “Flexibel is flexibeler geworden en vast is vaster geworden; maar je moet met elkaar flexibeler worden”, vindt ze.

Duurzame inzetbaarheid


Werk maken van de gezondheid, betrokkenheid en ontwikkeling van je medewerkers wordt wel duurzame inzetbaarheid genoemd. Zowel werkgever en werknemer hebben er baat bij. Sander Speklé werpt de knuppel in het hoenderhok door duurzame inzetbaarheid als een hype te omschrijven: “Sinds 2005 investeren wij ieder jaar 6 % van de loonsom in opleiding en ontwikkeling. Ook investeren we in terugdringen van ziekteverzuim en zetten we erop in dat werknemers zelf de regie van hun werk en loopbaan pakken. Het maakt integraal onderdeel uit van het groter geheel. Natuurlijk zijn er flexibele en niet-flexibele mensen bij ons aan het werk, in die zin zijn we een afspiegeling van de maatschappij. Maar thuis runnen mensen ook een gezin en een huishouden. Daar is niemand die je gaat zeggen waar je brood moet gaan kopen. Zorg dat mensen die verantwoordelijkheid ook op het werk weer gaan nemen of terugpakken. Directie en management moeten er wel in geloven.”

“Langzaam moet het er inslijpen dat mensen een eigen verantwoordelijkheid hebben, is de overtuiging van Bert Blonk: “We hebben mensen dat de afgelopen jaren afgeleerd, door ze te verzorgen. Werknemers moeten hun verantwoordelijkheid pakken en organisaties moet oude denkbeelden loslaten.” Intersectoraal denken helpt volgens Bert Blonk ook om mensen aan het werk te krijgen. Laag opgeleide zorgwerknemers kunnen wellicht aan de slag in de glas- en tuinbouw nu de Polen zich daaruit terugtrekken.
Sander Speklé raakt een teer punt door flexibiliteit te benoemen. Ingo Bouman legt uit dat veel bouwvakkers na hun 50ste niet erg flexibel meer zijn. Ze werken vaak vanaf hun 16de op een bepaalde manier en een nieuwe werkwijze aanvaarden kost hen grote moeite. Richard Duppen ervaart hetzelfde. Beiden legden hun werknemers de bedrijfsresultaten voor en wezen op ieders rol. Een aantal werknemers lag er wakker van en wilde er niet mee lastig gevallen worden. Die houding staat flexibel werken volgens de nieuwste inzichten in de weg. Toch zal dat moeten, anders gaat de concurrentie er met het werk vandoor, weten Ingo Bouman en Richard Duppen. Maar de laatste vindt dat de mensen die aan het roer staan best wat meer lef mogen tonen. Hij zegt: “Er is legio werk dat gedaan kan worden door mensen met een arbeidsbeperking, maar maatschappelijk is niemand echt eindverantwoordelijk. Niemand die een keuze durft te maken, wetend dat zijn hoofd eraf valt als het een keertje mis gaat. Het is ook een kwestie van durf om iemand met een arbeidsbeperking aan te nemen of om werk uit te splitsen in vakwerk en eenvoudig werk. Als grote maatschappelijke organisaties het principiële besluit zouden nemen om louter sociaal in te kopen en hiermee hun gezamenlijke inkoopkracht zouden benutten, dan valt er een beweging te maken in de regio.” Het doet Richard Duppen en Ingo Bouman deugt dat er door initiatieven als ‘samen naar school’ minder leerlingen naar het speciaal onderwijs gaan. Ze hopen dat het weer normaal wordt dat iemand in een rolstoel gewoon in de klas meedraait. Dat helpt later ook bij het accepteren van mensen met een arbeidsbeperking op de werkvloer. 
Joyce Leeftink constateert dat veel mensen beren op de weg zien: “Soms kun je maar beter gewoon beginnen. Dan sla je een hoop onnodig gepieker over. Soms ga je dan inderdaad op je gezicht. Maar liever dat dan niks doen. Aan de slag, dan komt de rest vanzelf. Learning by doing is een prima werkvorm. Daarom heten wij ook BureauDoet.”

Patricia Weijmans: “Ik ben ervan overtuigd dat iedereen er baat bij heeft als werknemers gaan investeren in employability, het zorgen dat ze zélf aantrekkelijk zijn voor de arbeidsmarkt. Als ze niet meer passen binnen de organisatie kunnen ze gemakkelijk iets anders vinden. Bij de huidige generatie zie ik dat besef groeien.” «

Tekst: Paul de Jager / Fotografie: Jacques Kok

Interessant artikel? Deel het: